"Πρέπει να αλλάξει το σχολείο; Αν ναι, προς τα πού;" Παύλος Σπυράκης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
Αναδημοσίευση από το "ΒΗΜΑ της Κυριακής"
Το σχολείο μορφώνει νέους ανθρώπους. Με άλλες λέξεις, το σχολείο μετασχηματίζει και διαμορφώνει χαρακτήρες και αντιλήψεις, και επιδρά ριζικά στην διαδικασία της σκέψης του νέου ανθρώπου και στην απόκτηση γνώσης.
Κάθε απάντηση στο ερώτημα του τίτλου κατ' αρχήν οφείλει να ορίσει τον κύριο στόχο του Σχολείου. Και μολονότι αντιληπτοί, επί μέρους, στόχοι είναι η προετοιμασία των νέων για ανώτερες σπουδές ή/και η αφομοίωση από τα παιδιά αρχικών επαγγελματικών δεξιοτήτων, ο κύριος στόχος, κατά την γνώμη μου, είναι η γόνιμη εξέλιξη του μυαλού και της προσωπικότητας του νέου, ώστε να μπορεί να υπάρξει αργότερα ως ισότιμος πολίτης της κοινωνίας που έρχεται, και ως ισότιμος διαμορφωτής της.
Αυτός ο ορισμός του βασικού στόχου του Σχολείου δεν είναι ανεξάρτητος από το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας στην οποία ανήκει, και συναρτάται επίσης με την φύση του κοινωνικού-πολιτικού οικοδομήματος και των οικονομικών σχέσεων που προσδιορίζουν την συγκεκριμένη μορφή της κοινωνίας. Αυτά όμως παραμένουν αφετηρία, διότι καμία δημοκρατική κοινωνία σε εξέλιξη δεν μπορεί να αρνηθεί την δυνατότητα αλλαγής της στο μέλλον, προς το καλύτερο. Όσο λοιπόν και αν το σχολείο αντανακλά αφετηριακά τις κοινωνικο-πολιτικές δομές, στις οποίες γεννιέται ο νέος άνθρωπος, εντούτοις προετοιμάζει και κυοφορεί το μέλλον. Αυτό συμβαίνει έτσι κι αλλιώς, όχι μόνο λόγω επιτελικού σχεδιασμού, αλλά και de facto, επειδή η μόρφωση ανοίγει ορίζοντες στον νου και συνοδεύεται από την επανεξέταση, τον συλλογισμό, την αμφισβήτηση.
Η σημερινή Ελλάδα, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και πάντα συγκριτικά με το τι υπάρχει στον πλανήτη μας, είναι μία σύγχρονη, δημοκρατική κοινωνία με ικανοποιητικό επίπεδο ανάπτυξης και ισχυρή οικονομία και με εντυπωσιακά γρήγορους ρυθμούς βελτίωσης. Χωρίς κατά βάση να έχει αναιρεθεί ο κεφαλαιοκρατικός χαρακτήρας των οικονομικών σχέσεων και η κύρια αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας, ωστόσο τόσο οι σύγχρονες επιστημονικές ραγδαίες εξελίξεις (κύρια στους τομείς της Πληροφορίας και της Ιατρικής) όσο και το βάθεμα και η διαρκής εκλέπτυνση της έννοιας της δημοκρατίας σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής, επηρεάζουν κατά πολύ την μορφή και την ένταση της εκδήλωσης της κύριας αντίθεσης. Το φαινόμενο της Παγκοσμιοποίησης (τουλάχιστον σε επίπεδο πληροφόρησης) και της κατανόησης των Ιδιαιτεροτήτων μας από την άλλη πλευρά, συνθέτουν συνολικά, μαζί με τα προηγούμενα, μια μορφή κοινωνίας με αυξανόμενη πολυπλοκότητα αλληλεπιδράσεων. Η πολυπλοκότητα αυτή αναμένεται να ενταθεί, χάρη στους βασικούς σήμερα καταλύτες των ραγδαίων τεχνολογικών ανακαλύψεων, έτσι που να δικαιολογείται σημασιολογικά ο όρος Κοινωνία της Πληροφορίας (και της Βιοτεχνολογίας) όσον αφορά τους βασικούς συντελεστές διαμόρφωσης της νέας πραγματικότητας.
Αυτή η νέα πραγματικότητα, ιδίως στον κόσμο της γνώσης, είναι σύνθετη και περίπλοκη. Το Διαδίκτυο την επεκτείνει άμεσα σε έναν ιδεατό κόσμο, οδηγεί σε συνύπαρξη και αλληλεπίδραση με ψηφιακές οντότητες και έννοιες, και ούτως ή άλλως προκαλεί τα νέα μυαλά να ενταχθούν και να δημιουργήσουν σε αυτήν τη διευρυμένη πραγματικότητα.
Εφόσον λοιπόν είμαστε σε περίοδο δυναμικών αλλαγών, όσον αφορά την ίδια την πραγματικότητα και την αντίληψή της, άρα το Σχολείο πρέπει να αλλάξει.
Ένα από τα βασικά ζητούμενα για το Μέλλον είναι να μπορεί ο νέος πολίτης να προσδιορίζει υπό ποιες προϋποθέσεις μία κατάφαση είναι αληθινή. Αντί για τις παλαιές αρχές της μονολιθικότητας της σκέψης, σήμερα και αύριο όλο και περισσότερο χρειάζεται η ικανότητα για αμφισβήτηση των απόλυτων, για διερεύνηση και ακριβή προσδιορισμό των συνθηκών και περιορισμών που καθορίζουν πεδία εφαρμογής αρχών και πράξεων, καθώς και των βασικών συντελεστών για νέες συνθέσεις. Αυτά ενισχύονται από την ύπαρξη ενός παράλληλου κόσμου κατανεμημένης και συσσωρευμένης, κατά τόπους, πληροφορίας υπό την μορφή ψηφιακών δεδομένων. Ο όγκος των δεδομένων αυτών αυξάνει με εκρηκτικούς ρυθμούς και η προσπέλασή τους είναι εύκολη, αρκεί κανείς να γνωρίζει πως να ψάξει, και να έχει τα βασικά μέσα.
Άρα, ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι το Σχολείο πρέπει να παρέχει ισότιμα την δυνατότητα (και την δεξιότητα) της άμεσης προσπέλασης στην παγκόσμια Πληροφορία, για όλους τους νέους ανθρώπους. Αυτό, όμως, δεν αρκεί. Τα δεδομένα αυτά, για να πιάσουν τόπό, χρειάζεται να μετατρέπονται σε συνειδητή πληροφόρηση και μετά σε γνώση, για να τροφοδοτήσουν συλλογισμούς.
Συνεπώς, το δεύτερο, αλλά πιο ουσιαστικό, ζητούμενο είναι να ενισχύει το Σχολείο την ευφυία, την δυνατότητα κατανόησης ιδεών και μεθόδων, την ικανότητα διερεύνησης και επιλογής, έτσι ώστε η χαοτική εμφάνιση των παγκόσμιων δεδομένων να μετατρέπεται σε κάτι που έχει νόημα.
Έτσι, η πολυπλοκότητα δεδομένων και αλληλεπιδράσεων, αντί να φαίνεται σαν χαοτικός ωκεανός, μπορεί να φανεί σαν πλούσιο, πολύχρωμο περσικό χαλί. Ανάμεσα στις ίνες του, να μπορεί το νέο μυαλό να δει εκείνα τα πολύτιμα πετράδια που θα του επιτρέψουν, μαζί με άλλα μυαλά να συνθέσει τα δικά του κοσμήματα.
Προτείνω λοιπόν, έμφαση στις θετικές επιστήμες και έμφαση στην διαρκή ενημέρωση. Όχι όμως στην παπαγαλία τεχνικών που αύριο θα είναι ιστορικά στοιχεία, αλλά στην ενίσχυση της ικανότητας για σύνθεση, για κατανόηση νέων μεθόδων, για εύρεση δρόμων που οδηγούν στο ζητούμενο. Προτείνω την ενίσχυση της διδασκαλίας της Αλγοριθμικής σκέψης, της κατανόησης για την αξία επιλογής των βημάτων (από όσα είναι κάθε φορά επιτρεπτά) για το πλησίασμα του συμπεράσματος. Προτείνω τον εκσυγχρονισμό της διδασκαλίας των Μαθηματικών και της Πληροφορικής, με έμφαση στην κατανόηση της πολυπλοκότητας, στην συστημική σκέψη, στην ανίχνευση διακριτών δομών και συνδυασμών, στον εντοπισμό κλειδιών. Προτείνω έμφαση στην διδασκαλία της σύγχρονης Φυσικής και των σχετικών με αυτήν επιστημών, με έμφαση στις νεότατες θεωρίες και ανακαλύψεις, ώστε να αποκτούν οι νέοι μας θεμελιώδεις, αλλά όχι ιστορικές μόνο, γνώσεις για τον κόσμο που τους περιβάλλει.
Αυτές οι προσανατολισμένες επιλογές χάνουν το νόημά τους, αν δεν συνοδεύονται από την κατανόηση της αλληλεπίδρασης όλων των επιστημών, αλλά και από την κατανόηση της ποικιλίας και της δύναμης της έκφρασης και της διατύπωσης ιδεών. Άρα, είναι σημαντική και η ενίσχυση κατευθύνσεων σχετικών με την φυσική γλώσσα, την Φιλοσοφία, την έκφραση, την Ιστορία (για την κατανόηση του παρελθόντος), την Ψυχολογία.
Συμπερασματικά, αυτά οδηγούν σε μια νέα, πολυμορφική, σύνθεση διαφόρων κατευθύνσεων, με στόχο την διεύρυνση της αντίληψης των φαινομένων και την δυνατότητα για δημιουργία.
Όμως, αυτή η διαπίστωση οδηγεί και σε ριζική αναθεώρηση των απόψεων για την διδασκαλία (και τους συντελεστές της - δάσκαλους και καθηγητές). Το πιο σημαντικό εδώ είναι η δημιουργία μηχανισμών και κινήτρων διαρκούς ενημέρωσής τους για τα σύγχρονα τεχνικά μέσα, το Διαδίκτυο, τις προόδους της Επιστήμης, το πως να ψάχνουν, να αξιολογούν και να βρίσκουν οι ίδιοι. Αν η κοινωνία μας θέλει να ανταποκριθεί το Σχολείο στην πρόκληση της νέας πραγματικότητας, θα χρειαστεί να επενδύσει στην αναβάθμιση των διδασκάλων.
Για να πετύχουν όλα αυτά, το Σχολείο χρειάζεται να γίνει ελκυστικό για τους νέους. Να το ξανα-αγαπήσουν γιατί συνδέεται με τα πρώτα όνειρά τους και την ωραιότερη φάση της ζωής τους. Εδώ χρειάζεται και η ενίσχυση κάποιου νέου συμβολισμού και κάποιων ελκυστικών μορφών παροχής της νέας Παιδείας. Με απλά λόγια, κάτι σαν τον μαγικό κόσμο του Σχολείου του Χάρι Πότερ, όπου η χαρισματική συγγραφέας Τ.Κ. Ρόουλινγκ με μία φοβερά δυνατή μεταφορά δείχνει πως ακόμα και τα μυστικά της μαγείας μπορούν να διδαχθούν. Υπό τον όρο, όμως, της ύπαρξης ενός περιβάλλοντος σαν το Χόγκουαρτς, όπου ο νέος άνθρωπος αξίζει να μένει ακόμα και στις διακοπές και όπου οι Δάσκαλοι, σεβαστοί και προσιτοί συνάμα, δείχνουν στην παιδική ψυχή, όχι μόνο το τι αξίζει πραγματικά, αλλά και πως πλησιάζεται.
* Ο Π.Σπυράκης είναι Καθηγητής Πληροφορικής του Παν/στημίου Πατρών, Διδάκτωρ του Harvard, και Διευθυντής του ΙΤΥ. Είναι ο Εθνικός Εκπρόσωπος στο πρόγραμμα Information Society Technology της Ευρ. Ένωσης και Μέλος του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Θεωρητικής Πληροφορικής (EATCS). Είναι επίσης, Διακεκριμένος Επισκέπτης Επιστήμων του Max Planck (Informatik).
http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/vima/011.html
Αναδημοσίευση από το "ΒΗΜΑ της Κυριακής"
Το σχολείο μορφώνει νέους ανθρώπους. Με άλλες λέξεις, το σχολείο μετασχηματίζει και διαμορφώνει χαρακτήρες και αντιλήψεις, και επιδρά ριζικά στην διαδικασία της σκέψης του νέου ανθρώπου και στην απόκτηση γνώσης.
Κάθε απάντηση στο ερώτημα του τίτλου κατ' αρχήν οφείλει να ορίσει τον κύριο στόχο του Σχολείου. Και μολονότι αντιληπτοί, επί μέρους, στόχοι είναι η προετοιμασία των νέων για ανώτερες σπουδές ή/και η αφομοίωση από τα παιδιά αρχικών επαγγελματικών δεξιοτήτων, ο κύριος στόχος, κατά την γνώμη μου, είναι η γόνιμη εξέλιξη του μυαλού και της προσωπικότητας του νέου, ώστε να μπορεί να υπάρξει αργότερα ως ισότιμος πολίτης της κοινωνίας που έρχεται, και ως ισότιμος διαμορφωτής της.
Αυτός ο ορισμός του βασικού στόχου του Σχολείου δεν είναι ανεξάρτητος από το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας στην οποία ανήκει, και συναρτάται επίσης με την φύση του κοινωνικού-πολιτικού οικοδομήματος και των οικονομικών σχέσεων που προσδιορίζουν την συγκεκριμένη μορφή της κοινωνίας. Αυτά όμως παραμένουν αφετηρία, διότι καμία δημοκρατική κοινωνία σε εξέλιξη δεν μπορεί να αρνηθεί την δυνατότητα αλλαγής της στο μέλλον, προς το καλύτερο. Όσο λοιπόν και αν το σχολείο αντανακλά αφετηριακά τις κοινωνικο-πολιτικές δομές, στις οποίες γεννιέται ο νέος άνθρωπος, εντούτοις προετοιμάζει και κυοφορεί το μέλλον. Αυτό συμβαίνει έτσι κι αλλιώς, όχι μόνο λόγω επιτελικού σχεδιασμού, αλλά και de facto, επειδή η μόρφωση ανοίγει ορίζοντες στον νου και συνοδεύεται από την επανεξέταση, τον συλλογισμό, την αμφισβήτηση.
Η σημερινή Ελλάδα, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και πάντα συγκριτικά με το τι υπάρχει στον πλανήτη μας, είναι μία σύγχρονη, δημοκρατική κοινωνία με ικανοποιητικό επίπεδο ανάπτυξης και ισχυρή οικονομία και με εντυπωσιακά γρήγορους ρυθμούς βελτίωσης. Χωρίς κατά βάση να έχει αναιρεθεί ο κεφαλαιοκρατικός χαρακτήρας των οικονομικών σχέσεων και η κύρια αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας, ωστόσο τόσο οι σύγχρονες επιστημονικές ραγδαίες εξελίξεις (κύρια στους τομείς της Πληροφορίας και της Ιατρικής) όσο και το βάθεμα και η διαρκής εκλέπτυνση της έννοιας της δημοκρατίας σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής, επηρεάζουν κατά πολύ την μορφή και την ένταση της εκδήλωσης της κύριας αντίθεσης. Το φαινόμενο της Παγκοσμιοποίησης (τουλάχιστον σε επίπεδο πληροφόρησης) και της κατανόησης των Ιδιαιτεροτήτων μας από την άλλη πλευρά, συνθέτουν συνολικά, μαζί με τα προηγούμενα, μια μορφή κοινωνίας με αυξανόμενη πολυπλοκότητα αλληλεπιδράσεων. Η πολυπλοκότητα αυτή αναμένεται να ενταθεί, χάρη στους βασικούς σήμερα καταλύτες των ραγδαίων τεχνολογικών ανακαλύψεων, έτσι που να δικαιολογείται σημασιολογικά ο όρος Κοινωνία της Πληροφορίας (και της Βιοτεχνολογίας) όσον αφορά τους βασικούς συντελεστές διαμόρφωσης της νέας πραγματικότητας.
Αυτή η νέα πραγματικότητα, ιδίως στον κόσμο της γνώσης, είναι σύνθετη και περίπλοκη. Το Διαδίκτυο την επεκτείνει άμεσα σε έναν ιδεατό κόσμο, οδηγεί σε συνύπαρξη και αλληλεπίδραση με ψηφιακές οντότητες και έννοιες, και ούτως ή άλλως προκαλεί τα νέα μυαλά να ενταχθούν και να δημιουργήσουν σε αυτήν τη διευρυμένη πραγματικότητα.
Εφόσον λοιπόν είμαστε σε περίοδο δυναμικών αλλαγών, όσον αφορά την ίδια την πραγματικότητα και την αντίληψή της, άρα το Σχολείο πρέπει να αλλάξει.
Ένα από τα βασικά ζητούμενα για το Μέλλον είναι να μπορεί ο νέος πολίτης να προσδιορίζει υπό ποιες προϋποθέσεις μία κατάφαση είναι αληθινή. Αντί για τις παλαιές αρχές της μονολιθικότητας της σκέψης, σήμερα και αύριο όλο και περισσότερο χρειάζεται η ικανότητα για αμφισβήτηση των απόλυτων, για διερεύνηση και ακριβή προσδιορισμό των συνθηκών και περιορισμών που καθορίζουν πεδία εφαρμογής αρχών και πράξεων, καθώς και των βασικών συντελεστών για νέες συνθέσεις. Αυτά ενισχύονται από την ύπαρξη ενός παράλληλου κόσμου κατανεμημένης και συσσωρευμένης, κατά τόπους, πληροφορίας υπό την μορφή ψηφιακών δεδομένων. Ο όγκος των δεδομένων αυτών αυξάνει με εκρηκτικούς ρυθμούς και η προσπέλασή τους είναι εύκολη, αρκεί κανείς να γνωρίζει πως να ψάξει, και να έχει τα βασικά μέσα.
Άρα, ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι το Σχολείο πρέπει να παρέχει ισότιμα την δυνατότητα (και την δεξιότητα) της άμεσης προσπέλασης στην παγκόσμια Πληροφορία, για όλους τους νέους ανθρώπους. Αυτό, όμως, δεν αρκεί. Τα δεδομένα αυτά, για να πιάσουν τόπό, χρειάζεται να μετατρέπονται σε συνειδητή πληροφόρηση και μετά σε γνώση, για να τροφοδοτήσουν συλλογισμούς.
Συνεπώς, το δεύτερο, αλλά πιο ουσιαστικό, ζητούμενο είναι να ενισχύει το Σχολείο την ευφυία, την δυνατότητα κατανόησης ιδεών και μεθόδων, την ικανότητα διερεύνησης και επιλογής, έτσι ώστε η χαοτική εμφάνιση των παγκόσμιων δεδομένων να μετατρέπεται σε κάτι που έχει νόημα.
Έτσι, η πολυπλοκότητα δεδομένων και αλληλεπιδράσεων, αντί να φαίνεται σαν χαοτικός ωκεανός, μπορεί να φανεί σαν πλούσιο, πολύχρωμο περσικό χαλί. Ανάμεσα στις ίνες του, να μπορεί το νέο μυαλό να δει εκείνα τα πολύτιμα πετράδια που θα του επιτρέψουν, μαζί με άλλα μυαλά να συνθέσει τα δικά του κοσμήματα.
Προτείνω λοιπόν, έμφαση στις θετικές επιστήμες και έμφαση στην διαρκή ενημέρωση. Όχι όμως στην παπαγαλία τεχνικών που αύριο θα είναι ιστορικά στοιχεία, αλλά στην ενίσχυση της ικανότητας για σύνθεση, για κατανόηση νέων μεθόδων, για εύρεση δρόμων που οδηγούν στο ζητούμενο. Προτείνω την ενίσχυση της διδασκαλίας της Αλγοριθμικής σκέψης, της κατανόησης για την αξία επιλογής των βημάτων (από όσα είναι κάθε φορά επιτρεπτά) για το πλησίασμα του συμπεράσματος. Προτείνω τον εκσυγχρονισμό της διδασκαλίας των Μαθηματικών και της Πληροφορικής, με έμφαση στην κατανόηση της πολυπλοκότητας, στην συστημική σκέψη, στην ανίχνευση διακριτών δομών και συνδυασμών, στον εντοπισμό κλειδιών. Προτείνω έμφαση στην διδασκαλία της σύγχρονης Φυσικής και των σχετικών με αυτήν επιστημών, με έμφαση στις νεότατες θεωρίες και ανακαλύψεις, ώστε να αποκτούν οι νέοι μας θεμελιώδεις, αλλά όχι ιστορικές μόνο, γνώσεις για τον κόσμο που τους περιβάλλει.
Αυτές οι προσανατολισμένες επιλογές χάνουν το νόημά τους, αν δεν συνοδεύονται από την κατανόηση της αλληλεπίδρασης όλων των επιστημών, αλλά και από την κατανόηση της ποικιλίας και της δύναμης της έκφρασης και της διατύπωσης ιδεών. Άρα, είναι σημαντική και η ενίσχυση κατευθύνσεων σχετικών με την φυσική γλώσσα, την Φιλοσοφία, την έκφραση, την Ιστορία (για την κατανόηση του παρελθόντος), την Ψυχολογία.
Συμπερασματικά, αυτά οδηγούν σε μια νέα, πολυμορφική, σύνθεση διαφόρων κατευθύνσεων, με στόχο την διεύρυνση της αντίληψης των φαινομένων και την δυνατότητα για δημιουργία.
Όμως, αυτή η διαπίστωση οδηγεί και σε ριζική αναθεώρηση των απόψεων για την διδασκαλία (και τους συντελεστές της - δάσκαλους και καθηγητές). Το πιο σημαντικό εδώ είναι η δημιουργία μηχανισμών και κινήτρων διαρκούς ενημέρωσής τους για τα σύγχρονα τεχνικά μέσα, το Διαδίκτυο, τις προόδους της Επιστήμης, το πως να ψάχνουν, να αξιολογούν και να βρίσκουν οι ίδιοι. Αν η κοινωνία μας θέλει να ανταποκριθεί το Σχολείο στην πρόκληση της νέας πραγματικότητας, θα χρειαστεί να επενδύσει στην αναβάθμιση των διδασκάλων.
Για να πετύχουν όλα αυτά, το Σχολείο χρειάζεται να γίνει ελκυστικό για τους νέους. Να το ξανα-αγαπήσουν γιατί συνδέεται με τα πρώτα όνειρά τους και την ωραιότερη φάση της ζωής τους. Εδώ χρειάζεται και η ενίσχυση κάποιου νέου συμβολισμού και κάποιων ελκυστικών μορφών παροχής της νέας Παιδείας. Με απλά λόγια, κάτι σαν τον μαγικό κόσμο του Σχολείου του Χάρι Πότερ, όπου η χαρισματική συγγραφέας Τ.Κ. Ρόουλινγκ με μία φοβερά δυνατή μεταφορά δείχνει πως ακόμα και τα μυστικά της μαγείας μπορούν να διδαχθούν. Υπό τον όρο, όμως, της ύπαρξης ενός περιβάλλοντος σαν το Χόγκουαρτς, όπου ο νέος άνθρωπος αξίζει να μένει ακόμα και στις διακοπές και όπου οι Δάσκαλοι, σεβαστοί και προσιτοί συνάμα, δείχνουν στην παιδική ψυχή, όχι μόνο το τι αξίζει πραγματικά, αλλά και πως πλησιάζεται.
* Ο Π.Σπυράκης είναι Καθηγητής Πληροφορικής του Παν/στημίου Πατρών, Διδάκτωρ του Harvard, και Διευθυντής του ΙΤΥ. Είναι ο Εθνικός Εκπρόσωπος στο πρόγραμμα Information Society Technology της Ευρ. Ένωσης και Μέλος του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Θεωρητικής Πληροφορικής (EATCS). Είναι επίσης, Διακεκριμένος Επισκέπτης Επιστήμων του Max Planck (Informatik).
http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/vima/011.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου